Sau ba phần Avatar, có lẽ đã đến lúc nên cho cuộc tranh luận trực tuyến xoay quanh “dấu ấn văn hóa đáng ngờ” của thương hiệu này… nghỉ hưu vĩnh viễn. Avatar rõ ràng có dấu ấn — dù có thể nghịch lý thay, đó là việc trở thành loạt phim ăn khách nhất lịch sử mà lại bị cho là… không có dấu ấn gì rõ rệt.
Nguyên nhân chính của cuộc tranh luận có phần ngớ ngẩn này nằm ở sự so sánh với Star Wars hay Vũ trụ Điện ảnh Marvel. Avatar không bị “xào nát” bằng meme trên mạng xã hội, cũng không thoát ra khỏi phạm vi người hâm mộ để trở thành ngôn ngữ phổ thông trong đời sống điện ảnh đại chúng. Nói cách khác, chưa đủ nhiều ông bà, cha mẹ làm phiền con cháu trong các buổi họp gia đình bằng những câu hỏi về Avatar. Một lý do khác là, bất chấp lượng công sức, trí tưởng tượng và công nghệ khổng lồ được đầu tư, loạt phim này vẫn mang lại cảm giác không hoàn toàn “nguyên bản” như người ta kỳ vọng.
Trong Avatar: Fire and Ash, cảm giác đó được khuếch đại — theo cả hướng tích cực lẫn tiêu cực. Hoành tráng và choáng ngợp, chương mới nhất do James Cameron đạo diễn có thể là phần phim tốt nhất của loạt Avatar tính đến thời điểm này, với xây dựng thế giới tỉ mỉ, hành động quy mô lớn và hình ảnh ấn tượng. Tuy nhiên, bộ phim cũng thường xuyên mang dáng dấp của một bản làm lại The Way of Water, với nhân vật, xung đột và diễn biến câu chuyện mà ngay cả những khán giả trung thành nhất cũng có thể cảm thấy lặp lại.
Một năm sau các sự kiện của The Way of Water, Jake Sully (Sam Worthington), Neytiri (Zoe Saldaña) và gia đình Sully vẫn đang vật lộn với nỗi đau mất đi người con trai cả Neteyam. Lo’ak (Britain Dalton) mang trong mình cảm giác tội lỗi không kém gì người cha luôn cố che giấu nỗi đau của mình, trong khi sự căm phẫn của Neytiri dành cho loài người xâm lược ngày càng lớn, tạo ra khoảng cách sâu sắc giữa cô và Spider (Jack Champion), đứa con nuôi loài người của gia đình.
Nhận ra rằng Spider cần những điều kiện sống mà gia đình khó đáp ứng — đặc biệt là khả năng hô hấp trong môi trường Pandora — và chứng kiến sự thù ghét ngày một rõ ràng của Neytiri, Jake quyết định đưa Spider đến sống cùng một nhóm người Trái Đất thân thiện hơn với cư dân bản địa. Nhưng kế hoạch nhanh chóng đổ vỡ sau cuộc tấn công của Varang (Oona Chaplin) và bộ tộc Mangkwan tàn bạo, khiến gia đình Sully rơi vào thế cô lập với nhiều kẻ thù hơn bao giờ hết.
Tệ hơn nữa, Miles Quaritch (Stephen Lang) — chỉ huy cũ của Jake, giờ đây đã hoàn toàn “tái sinh” trong hình hài Na’vi — hình thành một liên minh đầy bất ổn với Varang, vừa để phục vụ kế hoạch khai phá hủy diệt của loài người, vừa nhằm tiêu diệt gia đình Sully một lần và mãi mãi.
Fire and Ash là bộ phim hư cấu thứ mười trong sự nghiệp đạo diễn của James Cameron. Với hơn 40 năm đứng sau máy quay và hàng tỷ USD doanh thu phòng vé, ông đã nhiều lần chứng minh rằng việc nghi ngờ bản năng làm phim của mình là một sai lầm. Bất chấp những tranh luận về “tác động văn hóa”, việc Cameron dành hàng thập kỷ cho Avatar đến nay vẫn mang lại thành quả: đề cử Oscar, doanh thu khổng lồ và vị thế hiếm có trong lịch sử điện ảnh.
Điều đáng chú ý ở phần phim thứ ba này là cảm giác nó giống một mùa phim truyền hình cao cấp hơn là một chương độc lập, khi câu chuyện dường như đang “chạy tại chỗ” để chuẩn bị cho một cao trào lớn hơn trong tương lai. Cameron dường như tin rằng tất cả các nhân vật đều hấp dẫn như nhau, và kết quả là Fire and Ash lặp lại nhiều mối quan hệ và xung đột quen thuộc, đặc biệt là những gì khán giả đã thấy trong The Way of Water.
Quaritch và nhóm lính thủy đánh bộ của ông đã không còn đủ mới mẻ, cũng như xu hướng của Jake coi gia đình mình như một đơn vị quân sự. Dù vậy, bộ phim vẫn liên tục đẩy hai nhân vật này đối đầu nhau, mang lại hiệu quả ngày càng giảm dần.
Trong khi đó, Pandora vẫn còn vô số tiềm năng chưa được khai thác. Cameron và các biên kịch Rick Jaffa, Amanda Silver giới thiệu thêm nhiều yếu tố thú vị — từ cộng đồng Tulkun (bao gồm cả một phân đoạn “cá voi ra tòa”) đến bộ tộc Mangkwan đầy tính bạo lực. Nổi bật nhất là Varang do Oona Chaplin thể hiện, một phản diện vừa dữ dội vừa mang nét gợi cảm hoang dã, để lại dấu ấn mạnh mẽ mỗi khi xuất hiện. Tuy nhiên, nhân vật này cuối cùng vẫn không được phát triển trọn vẹn như kỳ vọng.
Điểm mạnh lớn nhất của Fire and Ash vẫn là cách Cameron dàn dựng các trường đoạn hành động với sự tự tin và trí tưởng tượng gần như vô hạn. Một số cảnh — đặc biệt là phân đoạn vượt ngục — có thể sánh ngang với những pha hành động xuất sắc nhất trong toàn bộ sự nghiệp của ông. Cameron vẫn cho thấy mình là một đạo diễn hiếm hoi không bị trói buộc bởi sự toan tính doanh thu ngắn hạn, tạo ra những đại cảnh vừa chính xác về mặt kỹ thuật, vừa giàu cảm xúc thị giác.
Cuối cùng, chính sự đối lập giữa tay nghề làm phim bậc thầy và kịch bản thiếu đột phá khiến Avatar: Fire and Ash để lại cảm giác lửng lơ. Nhiều tình tiết lặp lại những gì khán giả đã thấy trước đó, trong khi các ý tưởng mới lại chỉ đóng vai trò thứ yếu. Dù vậy, sức hút từ thế giới Pandora vẫn rất mạnh mẽ.
Nghịch lý nằm ở chỗ: dù có thể cảm thấy hơi thất vọng, Fire and Ash vẫn là bộ phim được thực hiện chỉn chu và ấn tượng nhất của loạt Avatar cho đến nay. Và có lẽ đó chính là “tác động” thật sự của Avatar: ngay cả khi từng phần riêng lẻ chưa hoàn hảo, tổng thể của loạt phim vẫn đủ sức cuốn khán giả tiếp tục đồng hành — chừng nào hành trình ấy còn tiếp diễn.
